Biếng ăn tâm lý ở trẻ: Dấu hiệu, nguyên nhân và cách khắc phục hiệu quả

Biếng ăn tâm lý (psychological anorexia) là một trong những dạng rối loạn ăn uống phổ biến ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Tình trạng này thường xảy ra ở nhóm trẻ không có bệnh lý thực thể rõ ràng, mà nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ yếu tố tâm lý, hành vi, hoặc mối quan hệ tương tác không phù hợp giữa cha mẹ và con cái trong quá trình ăn uống.

1. Biếng ăn tâm lý là gì? Phân loại theo chuyên gia

Theo phân loại của Kerzner et al. (2015), biếng ăn tâm lý ở trẻ có thể được chia thành các nhóm sau:

• Trẻ ít hứng thú với thức ăn: cảm giác đói yếu, không có bệnh lý thực thể.

• Chối bỏ đa dạng thực phẩm: thường chỉ ăn <20 loại thức ăn quen thuộc.

• Ám ảnh sau sự cố: sặc, ói, nghẹn khiến trẻ hình thành nỗi sợ ăn (fear of feeding).

• Cha mẹ đánh giá sai nhu cầu thật của trẻ: dẫn đến ép ăn, gây áp lực quá mức.

• Trẻ dùng việc từ chối ăn như cách kiểm soát: thường thấy trong môi trường thiếu nhất quán, căng thẳng trong gia đình.
  

2. Nguyên nhân gây biếng ăn tâm lý ở trẻ

Các yếu tố tác động đến rối loạn ăn uống tâm lý ở trẻ bao gồm:

• Hệ thần kinh chưa hoàn thiện: dễ bị rối loạn cảm giác (sensory processing disorder), phản ứng mạnh với mùi, vị, kết cấu thức ăn.

• Trẻ bị ép ăn thường xuyên: tăng tiết cortisol (hormone căng thẳng), ức chế cảm giác đói và giảm tiết ghrelin – hormone kích thích ăn uống.

• Bữa ăn gắn với cảm xúc tiêu cực: như la mắng, dọa nạt, cưỡng ép.

• Rối loạn gắn bó sớm (early attachment issues): theo Chatoor (2002), trẻ có mẹ bị trầm cảm hoặc lo âu dễ bị ảnh hưởng tâm lý trong ăn uống.

3. Dấu hiệu nhận biết trẻ biếng ăn do tâm lý

Cha mẹ nên cảnh giác nếu trẻ có các biểu hiện sau:

• Chững tăng cân >2 tháng, không đạt chuẩn tăng trưởng WHO.

• Ăn uống kén chọn, giới hạn số lượng món, cách ăn, môi trường ăn.

• Thường xuyên căng thẳng khi ăn: quấy khóc, né tránh, la hét.

• Cha mẹ lo lắng quá mức, hay ép ăn, thường xuyên xảy ra xung đột trong bữa ăn.

• Mối quan hệ mẹ - con không hài hòa: có thể quan sát khi ăn để đánh giá.

4. Hướng dẫn cải thiện tình trạng biếng ăn tâm lý

Nguyên tắc xây dựng lại hành vi ăn uống:

• Giới hạn thời gian bữa ăn: không quá 20–30 phút.

• Không dùng phần thưởng hay hình phạt liên quan đến việc ăn uống.

• Áp dụng nguyên tắc “Division of Responsibility in Feeding” của Ellyn Satter:

  • Cha mẹ quyết định: ăn gì, khi nào, ở đâu.

  • Trẻ quyết định: có ăn hay không, ăn bao nhiêu.

• Khuyến khích trẻ tự chọn món ăn (trong phạm vi hợp lý).

• Theo dõi bằng nhật ký ăn uống: để đánh giá sự tiến triển khách quan.

Can thiệp dinh dưỡng hợp lý:

• Đảm bảo nhu cầu năng lượng cơ bản:

  • 100–120 kcal/kg/ngày

  • Protein: 1.2–1.5 g/kg/ngày

• Bổ sung vi chất nếu có dấu hiệu thiếu hụt: đặc biệt là sắt, kẽm, vitamin D, B12.

• Có thể cân nhắc dùng sản phẩm bổ sung năng lượng đường uống (ONS) nếu trẻ chậm tăng trưởng rõ rệt – chỉ khi có chỉ định từ chuyên gia.

• Trường hợp rối loạn kéo dài, nên tìm chuyên gia tâm lý trị liệu trẻ em để can thiệp kịp thời.

Tổng kết

Biếng ăn tâm lý không chỉ ảnh hưởng đến dinh dưỡng và sự phát triển thể chất, mà còn là biểu hiện cảnh báo vấn đề cảm xúc và hành vi của trẻ. Việc can thiệp đúng cách, không tạo áp lực, và xây dựng môi trường ăn uống lành mạnh đóng vai trò quan trọng trong phục hồi. Nếu cha mẹ còn lo lắng, hãy chủ động tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng – tâm lý để được hướng dẫn phù hợp nhất.